Türk kolluk tarihi açısından ilk adım olarak kabul edilen Türk Jandarma Teşkilatı, kuruluşu milattan önce 209 yılına kadar dayanan, resmen ise 14 Haziran 1839 tarihinde "Asâkir-i Zaptiye Nizâmnâmesi" adlı düzenlemeyle resmi kayıtlara geçerek her yıl kutlanmaya başlanan "Jandarma Günü" dolayısıyla Cumhuriyet Meydanında tören düzenlendi. Törenin ardından Kordonboyu’nda kurulan Jandarma ekipmanları ve yapısının anlatıldığı stantlar vatandaşların yoğun ilgisini çekti.
Cumhuriyet Meydanında düzenlenen törene İl Jandarma Komutanı Kıdemli Albay Ersin Arslan, İl Emniyet Müdürü Kenan Kurt, jandarma ve emniyet personelleri katıldı. Jandarma Genel Komutanlığı Çelenginin Atatürk heykeline sunulmasının ardından tören saygı Duruşu ve İstiklal Marşının söylenmesi ile devam etti.
Törende, Türk Jandarma Teşkilatının 186. Kuruluş yıldönümü nedeni ile Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Ali Çardakçı'nın kutlama mesajı okundu. Orgeneral Çardakçı kutlama mesajında şu ifadelere yer verdi. “Fedakar, vefakar ve kahraman silah arkadaşlarım. Yüz seksen altı yıl önce aziz milletimizin huzur ve güvenliğini sağlamak üzerine kurulan Jandarma Teşkilatımız bugün de aynı azim, aynı ruh ve aynı sadakat ve görevinin başındadır. Milletin jandarması olmanın şuuruyla yürüttüğümüz bu kutsal vazife bizleri halkımızın gönlünde sarsılmaz bir güven ve sadakat timsali haline getirmiştir. Bizler sadece bir kolluk kuvveti değil, gerektiğinde afet bölgelerinde ilk ulaşılan umut, sınır hattında geceyi aydınlatılan güven, köyde mazlumun yanında merhamet ile şehirlerde huzurun adı olan bir teşkilatımız. Milletimiz de aramızdaki bu derin gönül bağı, jandarma asıl gücüdür? Bugün sahip olduğumuz bu itibar yalnızca geçmişimizin mirası değil, aynı zamanda geleceği inşa eden bir vizyonun eseridir. Sayın Cumhurbaşkanımızın öncülüğünde şekillenen, Türkiye'yi yüz yıllı hedefi doğrultusunda Jandarma teşkilatı teşkilatımıza, yerli ve milli teknolojilerle donatılmış dijital canlı imkanlarla etkin kullanan siber suçlarla mücadele eden İHA, SİHA destek kadar her alanda kendini sürekli geliştiren bir yapıya kavuşmuştur. Modern, çevik, donanımlı ve eğitimli personelimizle sadece bugünü değil, yarının güvenlik tehditlerine de hazırız. Bilgi temelli güvenlik anlayışımız ve yüksek mobilize kabiliyetimiz sayesinde hem şehirde hem kırsalda her an göreve hazırız. Kıymetli silah arkadaşlarım bugün terörsüz Türkiye'yi dahi gerçekleştirme yolunda başta bölücü terör örgütleri olmak üzere tüm suç ve suç karşı yürüttüğümüz mücadele, kararlılık, disiplin ve fedakarlıkla sürdürülmektedir. Unutulmamalıdır ki bu topraklarda bugün özgürce nefes alabiliyorsak, bunu vatan toprağını kanlarıyla sulayan aziz şehitlerimize ve bu mücadelede kanlarını ortaya koyan kahraman gazilerimize borçluyuz. Onlar Türkiye'mizin huzurunu tesis etmek ve muhafaza etmek için canlarını feda eden milletimizin gönlünde taht kurmuş kahramanlardır. Bizlere düşen ise bu kutlu emaneti aynı kararlılıkla taşı onların aziz mirasına layık olmaktır. Değerli silah arkadaşlarım, teşkilatımızın başarısı sizlerin alın teri, özverisi ve millete olan sevginizin bir neticesidir. Görevin onurla yerine getiren her bir jandarma personeli bu milletin göz bebeğidir. Sizlere güveniyorum. Sizlerle gurur duyuyorum. Bu vesileyle Jandarma Genel Komutanlığımızın 186. Kuruluşunu kutluyor, Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları olmak üzere tüm aziz şehitlerimizi rahmetle, kahraman gazilerimizi şükranla anıyorum. Komut etmekten büyük onur duyduğum tarihi şan, şeref ve başarılarla dolu olan Jandarma Genel Komutanlığı'nın bütün personeline ve değerli ailelerine sağlık, başarı ve mutluluklar dilerim. Başarılarla dolu nice yıllara.”
“Kuruluşu milattan önce 209 yılı”
Jandarma genel Komutanı Orgeneral Ali Çardakçı’nın jandarma teşkilatının 186. Kuruluş yıldönümü nedeni ile kutlama mesajının okunmasının ardından, Jandarma Teğmen Emre Tunahan Uysal Jandarma Genel Komutanlığı tarihçesi hakkında bilgi vermek üzere kürsüye geldi. Teğmen Uysal Türk jandarma teşkilatının tarihçesini şu cümleler ile anlattı. “Kuruluşu milattan önce 209 yılına dayanan Türk ordusunu zaferlerle dolu tarihçesi içerisinde adı jandarma olmasa da emniyet ve asayişin sağlanmasına yönelik hizmetler, yargan, subaşı ve zaptiye olarak ifade eden konusunda uzmanlaşmış askeri statülü kolluk mensupları tarafından yürütülmüştür. 3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilen Tanzimat Fermanı ile halkın can ve mal emniyetini koruması görevi, eyalet ve sancak valilikleri emrine gönderilen subaylar tarafından yerine getirilmiştir. Tanzimat Fermaanı'nın ilan edildiği 1839 yılı ile askeri zaptiye imzamnamesinin yürürlüğe girdiği on dört Haziran günü birleştirilerek 14 Haziran 1839 tarihi Jandarma'nın kuruluş tarihi olarak kabul edilmiştir. 1908 yılına, ikinci meşrutiyetin ilan edilmesinden sonra özellikle Rumeli'de büyük başarılar gösteren jandarma 1909 yılında yeniden düzenlenerek Harbiye nezaretine bağlanmış ve umum jandarma kumandanlığı adını almıştır. Jandarma birlikleri, 1914 – 1918 tarihleri arasında birinci dünya savaşı ile 1919 - 1922 tarihleri arasında Kurtuluş Savaşı'nda hem iç güvenlik görevlileri sürdürmüşler hem de birçok yerde Ordu'nun ayrılmaz bir parçası olarak yurt savunmasına iştirak etmişlerdir. 29 Ekim 1923 cumhuriyetin ilanından sonra devletin birçok kuruluşunda olduğu gibi jandarma teşkilatında da yerleştirme çalışmaları başlatılmıştır. Bu kapsamda jandarma bölge müfettişleri ve il jandarma alay komutanlıkları yeniden teşkilatlandırılmış ve seyyar jandarma birlikleri güçlendirilmiştir. 1937 yılında dönemin Jandarma teşkilatı'nın yasal dayanağını oluşturan jandarma teşkilat ve vazife nizamlaması yürürlüğe girmiş ve bu kanunla emniyet ve asayiş görevlilerine yargı olarak cezaevlerinin korunması görevi de jandarmaya verilmiştir. 1939 yılında Jandarma teşkilatı, sabit jandarma birlikleri, seyyar jandarma birlikleri, jandarma eğitim birlikleri ve okullar olmak üzere dört grup haline yeniden düzenlenmiştir. 1956 yılında yürürlüğe giren bir kanunla gümrük ümum kumandanlığı tarafından yürütülen sınır, köye ve kara sularımızın yeniden ve korunmasıyla gümrük bölgelerinde kaçakçılarına takip ve takip, görev ve sorumluluğu jandarma genel komutanlığına verilmiştir. Bu görev 21 Mart 2013 tarihinde tarihinden itibaren Kara Kuvvetleri Komutanlığına devredilmiştir. 1974 yılında Nevşehir İkinci Jandarma Komando Taburu ve Batman Jandarma Komando Tuğru ile Jandarma Havacılık Birlikleri Kıbrıs Barış Harekatı'na katılmış ve Kıbrıs Türk'ünün bağımsızlığı bağımsızlık mücadelesinde ön saflarda yerini almıştır. Jandarma teşkilatı, Kıbrıs Barış Harekatı'na 976 personeline katılım göstermiş olup bu harekat esnasında 13 şehit vermiştir. 1982 yılına kadar Jandarma tarafından yürütülen kıyı ve kara sularımızın korunması görevi, aynı yıl kurulan sahil güvenlik komutanlığına devredilmiştir. 1983 yılında günümüz jandarmasının temel mevzuatını teşkil eden 2803 sayılı Jandarmalı teşkilat görev ve yetkileri kanunu yürürlüğe girmiştir. 2016 yılında 668 sayılı kanun hükmünde kararname ile 2800 sayılı jandarma teşkilat görev ve yetkileri kanununun dördüncü maddesinde yapılan değişiklikle Jandarma Genel Komutanlığı, İçişleri Bakanlığına bağlanmıştır. Kuruluşundan bu yana daima toplumun huzur ve güvenliği için gayret gösteren Türkiye Cumhuriyeti Jandarması hukukun üstünlüğü, insan hak ve özgürlükleri çerçevesinde bireyi kurumların haklarının toplum destekli asayiş hizmetini kendine temel amaç edinmiştir. Görevlerini kanunlar çerçevesinde yerine getiren Türkiye Cumhuriyeti jandarması insan merkezi çağdaş yönetim ve görev anlayışı ile ulusal ve uluslararası alanda saygın güvenilir, kaliteli hizmet sunan örnek bir kolluk kuvveti olmak için çalışmaların geleceklerini sürdürecektir. Gücünü aziz milletimizin inanç ve desteğini alan Türkiye Cumhuriyeti Jandarması yüzyıllardır Türk milletinin hizmetinde olmanın haklı gururunu yaşamaktadır. Türkiye Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün ifade ettiği gibi Jandarma her zaman yurt, ulus ve cumhuriyete aşk ve sadakatle bağlı tevazu, fedakarlık ve feragat örneği bir kanun ordusudur. Arz ederim.”
Jandarma Teğmen Emre Tunahan Uysal Jandarma Genel Komutanlığı tarihçesi ile ilgili konuşmasının ardından günül, anlam ve önemli belirten konuşmayı da jandarma astsubay Çavuş Filiz Güney yaptı. Astsubay Güney konuşmasında şu cümlelere yer verdi. Bugün mensubu olmaktan gurur duyduğumuz jandarma teşkilatının kuruluşunun 186. yıl dönümünü gururla kutlamanın onur, mutluluk ve heyecanı içindeyiz. Başarılarla dolu 186 yıllık köklü bir tarihe sahip olan Jandarma Genel Komutanlığı kuruluşundan bugüne kadar yüce milletimizin engin sevgi ve güvenine mazhar olmuş. Türkiye Cumhuriyeti'nin bölünmez bütünlüğünün korunması, milletimizin Huzur ve güvenliğiyle kamu düzeninin sağlanması yönündeki hizmetleriyle ulusumuzun her zaman takdirini kazanmıştır. Jandarma Genel Komutanlığı personeli olarak bizler milletimizin bize olan bu teveccühünün bilincinde hareket ederek var olan bu güven ve sevgi bağını korumak, perçinlemek ve daha da güçlendirmek, adımla kararlılığındayız. Türk milletinin sonsuz güvenine mazhar olmayı başaran, Türkiye Cumhuriyeti Jandarması, kurulduğu günden bu yana günlük yaşamın her anında ülkemizin her noktasında gece gündüz, sıcak, soğuk, yağmur, çamur demeden halkımızın hizmetini olmuş ve bundan sonra da olmaya devam edecektir. Yerleşik grup kültür üretimine sahip personeli ile jandarma üstün birlik ve silah arkadaşlığı ruhu, vatandaşa insan merkezli, adaletli, sevgi ve şefkatle birleştirici ve kucaklayıcı yaklaşımı ile her zaman milletimin yanında yer almış ve almaya devam edecektir. Jandarma, düşkün vazife anlayışı, sarsılmaz disiplini, etkili ve gerçekçi eğitimi, yüksek fiziki ve moral gücüyle, kutsal vatan toprakları üzerinde görev yaptığı her noktada Türkiye Cumhuriyeti'nin gücü ve teminatı olmuştur. Kahramanca canım pahasına her türlü zor koşullarda, en zor arazilerinde, başta teröristle mücadele harekatı olmak üzere her türlü suç ve suç örgütüyle mücadele eden jandarma teşkilatımız, emniyet teşkilatımız ve diğer kurum ve kuruluşlarla tam bir koordine içinde bağrından çıktığı milletinden aldığı destekle fedakarca görev yapmaktadır. Jandarma Genel Komutanlığı'nın tüm personeli, görevlerini icra ederken ve hizmetleri yürütürken her zaman ve her yerde yürürlükteki kanunları ve nizamları kendisine rehber almakta ve her türlü çözüm ve tedbirin hukuk düzeni içeriğine aramaktadır. Yurdumuzun her köşesinde halkla ilişki olarak büyük bir özveriyle heyecanla görev yapan devleti halka açan penceresi konumuna olan Jandarma Atatürk ilke ve inkılapların ışığında hukuk devletinin kurallarına uygun vatandaşlarımızın hak ve özgürlüklerine saygılı, halkın memnuniyetini sağlayacak şekilde güvenlik hizmetleri sunmayı benimseyen, halkımızla bütünleşmiş modern teknolojinin tüm imkanlarını etkin olarak kullanabilen, milli, ahlaki ve mesleki değerlerle yetişmiş personeliyle üstün bir vazife anlayışı, büyük bir sorumluluk duygusu ve özveriyle verilen tüm görevleri yerine getirme gayret, azim ve inancı içerisindedir. Bu anlamlı gün neticesiyle jandarma teşkilatının ulaştığı, bugünkü onurlu seviyede emek, gayret ve alın teri bulunan saygıdeğer komutanlarımıza ve değerli mensuplarımıza müteşekkir olduğumuzu ifade etmek isterim. Bizlere bırakılan Bu güçlü ve değerli mirastan dolayı jandarma teşkilatı onlara daima minnetle anacaktır. Jandarma teşkilatının 186. kuruluş yıl dönümün vesilesi ile Başta Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları olmak üzere ulusumuzun birlik ve beraberliği, vatanımızın bölünmez bütünlüğü ve cumhuriyetimizin temel ilkelerinin muhafazası için canlarını seve seve feda eden şehitlerimizi rahmetle, gazilerimizi minnet ve şükranla anarak jandarma teşkilatının fedakar personeli ve ailelerine sağlık, mutluluk ve esenlikler dilerim” dedi.
Cumhuriyet meydanındaki tören konuşmaların ardından sona erdi.
KOLEKTİF TARİHÇE: TÜRK JANDARMASI
Hunlar, Göktürkler, Uygurlar: Türklerin kurduğu ilk devletlerden biri olan Büyük Hun İmparatorluğu (MÖ 209), aslında yazılı olmayan törelerle asayişi düzenliyordu; bu, Türk kolluk tarihi açısından ilk adım olarak kabul edilir
VI. yüzyılda Göktürklerle başlayan daha kurumsal kolluk sistemleri, Uygur döneminde yerleşik düzeni sağlayan bürokratik kolluk unsurları (tarkan, ilteber vb.) gelişti.
1839 – Tanzimat ve Kuruluş Aşaması Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839) sonrası hukuk ve asayişi sağlamaya yönelik ilk görevli subay birlikleri göreve başladı. Olayların asayişle ilgilenen “zaptiye” güçleriyle yürütülmesi ilk adımdı. “Asâkir-i Zaptiye Nizâmnâmesi” (Askeri Kolluk Tüzüğü) 14 Haziran 1839’da onaylandı; bu, günümüzde jandarma kuruluş günü olarak kabul edilir.
1846–1869 – Kurumsallaşma ve Yapılanma 16 Şubat 1846'da Seraskerlik’e bağlı bir “Zaptiye Müşiriliği” kuruldu ve taşrada düzenli askeri kolluk güçleri örgütlendi.
14 Haziran 1869’da nizamname yürürlüğe girerek her vilayette zaptiye alayları kuruldu; piyade ve süvari birlikleri haline getirildi.
1870–1909 – Reform, Batılılaşma ve Yayıldırma 1877–78 Osmanlı-Rus Harbi sonrası İngiltere ve Fransa’dan uzman subaylar çağrıldı. 20 Kasım 1879’da “Umum Jandarma Merkeziyesi” (Seraskerlik'e bağlı) kuruldu yeni. İkinci Meşrutiyet’le Rumeli’de etkili bir güç haline gelen jandarma, Aralık 1909’da Harbiye Nezareti’ne bağlanarak “Umum Jandarma Kumandanlığı” adını aldı 1914–1922 – Savaş Yılları Birinci Dünya Savaşı ve ardından Kurtuluş Savaşı’nda jandarma; iç güvenlik görevlerinin yanı sıra cephelerde de aktif rol oynadı .
Cumhuriyet Dönemi – Hukuksal Yapılanma Cumhuriyet (1923) sonrası yeniden yapılandırma süreci başladı: 1918’de kapanan Jandarma Astsubay Okulu İzmit’te yeniden açıldı. Sabit/seyyar birlikler ve eğitim organizasyonu güçlendirildi.
10 Haziran 1930’da 1706 sayılı Jandarma Kanunu çıktı ve teşkilata yasal statü kazandırıldı 1937 Yeni Nizamname, 1939 yapılanma: sabit, seyyar, eğitim ve okul birlikleri şeklinde dört grup oluşturuldu 1950–1970 – Sınır Güvenliği ve Havacılık 1956’da sınır, kıyı ve deniz güvenliği ile kaçakçılıkla mücadele görevi Gümrük’ten alınarak Jandarma’ya devredildi. 1957’de eğitim tugayları, 1961’de ilk Bölge Komutanlığı (Ankara), 1963 Foça Jandarma Komando Okulu kuruldu. 1968’de Diyarbakır'da ilk Jandarma Havacılık Birimi—helikopterli—kuruldu. 1983–1993 – Modernizasyon ve Kriminal Bilimler 1983’te 2803 sayılı yasa ile görev tanımı netleşti; İçişleri Bakanlığı’na bağlanma süreci başladı . 1989 başlayan çalışmanın sonucunda 1993’te Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı kurularak adli bilimlere ayrı bir önem verildi. 2016 – 15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrası çıkarılan 668 sayılı KHK ile 27 Temmuz 2016’da Jandarma’nın hem idari hem operasyonel denetimi tamamen İçişleri Bakanlığı’na geçirildi.
Günümüz – Çok Yönlü Faaliyet ve Teknoloji 2000’lerden itibaren toplumsal olaylar, uyuşturucu, terör, doğal afet müdahalesi, doğa koruma gibi görevler üstlenilirken; Havacılık (helikopter/İHA), kırsal asayiş, trafik, sahil güvenlik destek, kriminal, komando birlikleri, sınır devriyesi gibi modern bir yapı benimsendi . 2025 itibarıyla 198.000+ aktif personelle İçişleri Bakanlığı’na bağlı, gerektiğinde savaş durumunda Kara Kuvvetleri’ne geçebilecek askeri-yedekli bir teşkilat yapısındadır .
Atakan Alkış